yeraltı barajı ne demek?

Yeraltı barajı, kurak ve yarı kurak bölgelerde suların, toprak yüzeyi altında depolayan baraj tipidir. Yeraltı suyunun akım doğrultusu yönünde bir baraj seti yapılarak, suyun akiferde biriktirildiği yapılardır¹.

Yeraltında gözenekli alanlarda, hidrojeolojik ve jeolojik şartların uygun olduğu alanlarda uygulanır. Yeraltı sularını depolamak veya miktarını artırmak için yapılır. Dar vadilerde, sığ ve taneli akiferlerde uygulanır. Bazen doğal akiferlerde uygulanır, bazen de yapay akifer oluşturulur. Depolama alanının yeterli olduğu, beslenme koşulları uygun akiferlerde, geçirimsiz tabakaya kadar uzanan set yapılır, yeraltı suyunun akımı engellenip, birikmesi sağlanır. Biriken su kuyulardan pompa ile veya cazibe ile kullanım alanlarına ulaştırılır. Geçirimsiz set, beton, kil veya sentetik malzemeden yapılabilir².

Yapılan setler tamamen yeraltında veya bir kısmı yerüstünde olacak şekilde yapılabilir. Yer üstüne uzanan yapılar yeryüzünde de su tutarlar. Yerüstü barajlarının yapılamadığı, pahalıya mal olduğu, verimli olmadığı alanlarda uygulanır. Yerüstü barajlarından bazı açılardan üstündür. Şiddetli yağış, deprem gibi durumlarda yıkılma ihtimali yoktur. Taşınan alüvyonlarla dolmaz. Buharlaşma ile su kaybı yoktur, suyun kirlenme ihtimali daha düşüktür. Geçirimsiz set normal barajlara göre daha ince tutulur, ucuza mal olur. Yerüstü barajlarına göre bazı zayıf yönleri de bulunur. Akiferde birikecek suyu tespit etmek zordur. Depolanacak ve buradan elde edilecek su daha azdır. Su cazibeyle değil çoğunlukla pompaj ile elde edilir. Su kaçağını tespit etmek daha zordur³.

Romalılar devrinde buna benzer teknikler daha küçük boyutlarda Sardinya ve Tunus'ta kullanılmıştır. Japonya, ABD, Meksika, Hindistan, Almanya, Fransa'da uygulamaları mevcuttur. Kuzeydoğu Afrika'da Brezilya'nın kurak bölgelerinde yaygındır.

Türkiye'de ilk örneği Çeşme'de deniz suyunun, tatlı su akiferine doğru ilerlemesini engellemek amacıyla yapılmıştır. 2003'te Yahşihan (Kırıkkale) ile Kalecik'te (Ankara) iki yeraltı barajı yapılmıştır. Yahşihan barajı geçirimsiz granit üstündeki alüvyon tabakasına kil çekirdekli toprak dolgulu inşa edilmiştir⁴. Ankara, Elmadağ'ın içme suyunu karşılamak üzere Kargalı Deresi üzerine yerin 14 m altına Kargalı yeraltı barajı yapılmıştır⁵.